Morze Bałtyckie boryka się z wieloma problemami takimi jak eutrofizacja, zmiany bioróżnorodności, obecność mikrozanieczyszczeń, plastikowych śmieci i mikroplastików, skutki związane z funkcjonowaniem portów i transportem morskim (rozlewy ropy, wprowadzanie do wód biocydów itp.). Głównymi źródłami zanieczyszczeń wprowadzanych do Bałtyku są ścieki i odpady przemysłowe, ścieki z miejskich oczyszczalni ścieków, rolnictwo, motoryzacja, działalność portów i transport morski. Wprowadzanie zanieczyszczeń odbywa się punktowo (oczyszczalnie ścieków) lub obszarowo (spływy obszarowe).
Porównanie danych z okresu 1996 – 2015 w raportach HELCOM wskazuje na spadek ładunków związków azotu i fosforu zrzucanych do Bałtyku w jego zlewni. W 2015r. całkowita redukcja ładunku związków N zrzucanych do Bałtyku w odniesieniu do okresu referencyjnego 1997-2003 wynosiła 12%, a dla ładunku związków fosforu 25%. Udział związków N i P wprowadzanych do Bałtyku wraz z wodami rzek stanowił 70 i 91%, a z depozytem z powietrza 30 i 9%.
Mikrozanieczyszczenia, to nowe substancje rozpoznane jako zanieczyszczenia występujące w wodach w bardzo niskich stężeniach (ng/l – μg/l), bez uregulowań prawnych (np. obligatoryjna efektywność usuwania podczas oczyszczania ścieków), a ich wpływ na środowisko i zdrowie ludzi są słabo poznane (US EPA). Do mikrozanieczyszczeń w ściekach zaliczamy wiele substancji takich jak środki kontrastujące, farmaceutyki, środki ochrony osobistej, antypireny, plastyfikatory czy detergenty. HELCOM analizuje informacje i prezentuje raporty dotyczące między innymi diklofenaku (niesteroidowego leku przeciwzapalnego), heksabromocyklododekanu (antypirenu), związków tributylocyny(IV) (substancji antyporostowej), sulfonianu perfluorooktanu (np. impregnat tkanin) itp. Mikrozanieczyszczenia są w różnym stopniu usuwane podczas oczyszczania ścieków miejskich, ponieważ stosowane technologie nie były projektowane do ich usuwanie. Mikrozanieczyszczenia mają negatywny wpływ na organizmy wodne, powodują zaburzenia hormonalne, wpływają na reprodukcję w tym również ludzi (niektóre ftalany). Związki te nie są objęte obligatoryjnym monitoringiem w wodach. Nie wiele wiemy o ich chronicznym oddziaływaniu na organizmy żywe i człowieka.
Przedstawicielem mikrozanieczyszczeń jest diklofenak. W 2014 r. badania dotyczące konsumpcji i szacowania ładunku zrzucanego do ścieków i wód tego leku prowadzono w St. Petersburgu. Wywnioskowano, że lek jest w niewielkim stopniu usuwany podczas oczyszczania ścieków. Dodatkowo jego metabolity hydrolizują do związku macierzystego, co powoduje wzrost stężenia leku w ściekach oczyszczonych w stosunku do ścieków surowych. Zaobserwowano również zależność, że zawartość diklofenaku w wodach rzecznych jest wyższa w zimie niż w lecie.
Kolejnym problemem jest amunicja zalegająca na dnie Bałtyku zawierająca miedzy innymi iperyt w oleju arsynowym. Obecność produktów rozkładu tych substancji jest obserwowany w wodach Bałtyku jak i w rybach. MIR-PIB oraz Instytut Oceanologii PAN biorą udział w projektach dotyczących wpływu zatopionej amunicji na wody i organizmy żywe Morza Bałtyckiego.
Mikroplastiki zanieczyszczają zarówno wody Bałtyku jak i plaże. Znaczący udział w wodach mają mikrowłókna pochodzące z prania ubrań. Z kolei na plażach oprócz mikrowłókien znaleziono znaczne ilości mikroplastików o nieregularnych kształtach. Tworzywa sztuczne pod wpływem światła, tlenu i temperatury powoli rozpadają się na fragmenty, a potem na coraz mniejsze cząstki w tym mikroplastiki. Dlatego zmiana naszych przyzwyczajeń co do spostrzegania tworzyw sztucznych jako materiału jednorazowego użytku musi zostać zweryfikowana.
Zanieczyszczenia Bałtyku są wynikiem rozwoju cywilizacyjnego i naszych codziennych nawyków. Każdy z nas może pomóc Bałtykowi, wymagając najpierw od samego siebie, a następnie od innych racjonalnego korzystania z dóbr, które są nam oferowane.
prof. Ewa M. Siedlecka
Wydział Chemii Uniwersytet Gdański, ul. Wita Stwosza 63, Gdańsk
Polski Klub Ekologiczny Okręg Wschodnio-Pomorski, Gdańsk
Zachęcamy do pobrania prezentacji z seminarium:
Pobierz “Prezentacja-Seminarium-BISE-II-Bałtyk-Morzem-Problemów.pdf” Prezentacja-Seminarium-BISE-II-Bałtyk-Morzem-Problemów.pdf – Pobrano 474 razy – 1,35 MB
Literatura:
http://www.searica.eu/fr/documents/category/43-documents-of-the-event-5-september-2018
http://www.helcom.fi/Documents/Ministerial2013/Associated%20documents/Background/Dumped%20chemical%20munitions%20in%20the%20Baltic%20Sea.pdf
