Morze Bałtyckie jest jednym z najmłodszych na Ziemi. Jego początki związane są z końcem ostatniego zlodowacenia Skandynawskiego. Zagłębienie w skorupie ziemskiej zajmowane obecnie przez Morze Bałtyckie jest jednak znacznie starsze. Początkowo było ono kształtowane przez wietrzenie skał i erozję rzeczną w paleogenie i neogenie, a ostatecznie ukształtowane przez erozję lodowcową w plejstocenie. W historii rozwoju Morza Bałtyckiego dużą rolę odgrywały ruchy pionowe skorupy ziemskiej oraz wzrost poziomu oceanu związany z topnieniem lądolodów. W północnych regionach Morza Bałtyckiego, w obszarze Zatoki Botnickiej, w całym okresie po deglacjacji procesy podnoszenia lądu przeważały nad eustatycznym wzrostem poziomu wód. Dlatego też w regionach tych morze cały czas cofa się, a powierzchnia lądu powiększa się. W południowej części Bałtyku, w holocenie morze wkraczało na ląd erodując formy rzeźby i osady polodowcowe oraz osady środowisk lądowych powstałe po ustąpieniu lądolodu.

Pod koniec plejstocenu wody z topniejącego lądolodu gromadziły się przed jego czołem tworząc coraz większe jeziorzyska. Około 14,5 tys. lat temu powstał zbiornik wodny rozciągający się od wybrzeży Litwy na wschodzie po Danię na zachodzie, nazywany Bałtyckim Jeziorem Lodowym. Jezioro to ograniczone od północy krawędzią lądolodu powiększało swoją powierzchnię w miarę topnienia lądolodu. Około 13 tysięcy lat temu Bałtycki Jezioro lodowe sięgało na północy środkowej Szwecji i południowej Finlandii. Ocieplenie klimatu na przełomie plejstocenu i holocenu (11,7 tys. lat temu) i wycofanie lądolodu z nizin środkowej Szwecji utworzyło cieśninę i przez którą wody Bałtyckiego Jeziora Lodowego spłynęły do położonego niżej oceanu. Poziom wód w Bałtyckim jeziorze lodowym obniżył się wówczas gwałtownie o ok. 25-27 m.

Szybkie podnoszenie się poziomu wód w oceanie spowodowało, że ok. 11,5 tys. lat temu wody oceaniczne zaczęły napływać do Bałtyku. Powstał wówczas słonawowodny zbiornik, tzw. Morze Yoldiowe. Nazwa tej fazy rozwojowej Morza Bałtyckiego pochodzi od arktycznego małża morskiego Yoldia arctica. Podnoszenie się skorupy ziemskiej w rejonie środkowej Szwecji było wówczas szybsze niż wzrost poziomu oceanu, co spowodowało, że około 10,8 lat temu cieśniny zamknęły się i Morze Yoldiowe zostało odizolowania od oceanu. Morze to pozbawione dopływu słonych wód oceanicznych szybko przekształciło się w zbiornik słodkowodny, tzw. Jezioro Ancylusowe. Nazwa tej fazy rozwojowej Morza Bałtyckiego. pochodzi od słodkowodnego ślimaka Ancylus fliviatilis.

Około 9500 lat temu tempo wzrostu poziomu wód w oceanie zrównało się, a następnie przerosło, tempo podnoszenia się skorupy ziemskiej w rejonie Cieśnin Duńskich i w rezultacie nastąpiło ostateczne połączenie Bałtyku z oceanem. Do Bałtyku zaczęły przenikać słone wody z Morza Północnego. Wody ówczesnego Bałtyku stały się na tyle słone, że pojawił się ślimak morski Littorina litorea od którego ten etap rozwoju Bałtyku nazwano Morzem Litorynowym. Było ono nieco bardziej słone i cieplejsze od współczesnego Bałtyku. Około 4000-3000 lat temu, na skutek nieznacznego podnoszenia się skorupy ziemskiej w rejonie Cieśnin Duńskich, wymiana wód z Morzem Północnym stopniowo zmniejszała się, a Bałtyk stał się morzem mniej słonym. Okres ten nazywamy Morzem Politorynowym.

Współcześnie wybrzeża Bałtyku zmieniają się w podobny sposób jak miało to miejsce wcześniej; morze wycofuje się z lądu na północy, a wkracza na ląd w jego częściach południowych.

Zachęcamy do zapoznania się z materiałem dostępnym w prezentacji:

prof. Szymon Uścinowicz,

Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Geologii Morza