Wzrost gospodarczy, według obowiązujących definicji, jest ściśle powiązany ze wzrostem produkcji, konsumpcji i wykorzystania zasobów, co najczęściej ma szkodliwy wpływ na środowisko naturalne i zdrowie ludzi. Jest mało prawdopodobne, aby przy dzisiejszych założeniach, trwałe, absolutne oddzielenie wzrostu gospodarczego od presji i skutków środowiskowych mogło zostać osiągnięte w skali globalnej. Dlatego społeczeństwa muszą ponownie przemyśleć, co rozumieją przez wzrost i postęp oraz wpływ obu czynników na globalny zrównoważony rozwój.
Trwające „wielkie przyspieszenie” utraty różnorodności biologicznej, zmiany klimatu, zanieczyszczenia i nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych Ziemi są ściśle powiązane z działalnością gospodarczą i wzrostem gospodarczym.
Całkowite oddzielenie wzrostu gospodarczego od zużycia zasobów może nie być możliwe.
Koncepcja ekonomii pączka*, ruch post-wzrostu i brak wzrostu to alternatywne wizje dla głównych koncepcji wzrostu gospodarczego.
Europejski Zielony Ład i inne inicjatywy polityczne na rzecz zrównoważonej przyszłości wymagają nie tylko zmian technologicznych, ale także zmian w zakresie produkcji, konsumpcji i zachowań oraz przyzwyczajeń każdego z nas.
Wzrost jest zakorzeniony kulturowo, politycznie i instytucjonalnie.
Świat przechodzi gwałtowne zmiany. Liczne czynniki wywołujące zmiany współdziałają w bardzo złożonej interakcji ludzkich potrzeb, pragnień, działań i technologii, przyczyniając się do Wielkiego Przyspieszenia konsumpcji i degradacji środowiska. Cywilizacja ludzka jest obecnie głęboko niezrównoważona i ten brak równowagi stale się pogłębia.
Ta dynamika musi się zmienić.
Rządy, naukowcy i organizacje pozarządowe (NGO) na całym świecie spotykają się, aby spróbować ujednolicić nowe pomysły, polityki, plany i narracje.
W ostatnich dziesięcioleciach UE osiągnęła bezprecedensowy poziom dobrobytu. Utrzymanie tej pozycji nie musi być uzależnione od wzrostu gospodarczego. Czy na przykład Europejski Zielony Ład mógłby stać się katalizatorem dla obywateli UE w tworzeniu społeczeństwa, które zużywa mniej zasobów i rozwija się w innych wymiarach niż materialne?
Ponieważ nie następuje globalne rozdzielenie wzrostu gospodarczego i zużycia zasobów, potrzebna jest prawdziwa kreatywność: w jaki sposób społeczeństwo może rozwijać się i wzrastać pod względem jakości (np. cel, solidarność, empatia), a nie ilości (np. materialne standardy życia), w bardziej sprawiedliwy i przyjazny sposób? Czego jesteśmy gotowi się wyrzec, aby spełnić nasze ambicje w zakresie zrównoważonego rozwoju?
Szybki wzrost konsumpcji był spowodowany wzrostem populacji w latach 1970-2000, natomiast od przełomu wieków XX/XXI silniejszym czynnikiem stało się pojawienie się globalnej zamożnej klasy średniej.
Europa zużywa więcej i przyczynia się do degradacji środowiska w większym stopniu niż inne regiony, a perspektywy Europy na osiągnięcie celów polityki środowiskowej na lata 2020, 2030 i 2050 są słabe.
Bezwzględne zmniejszenie presji i wpływu na środowisko wymagałoby fundamentalnych przemian w kierunku innego rodzaju gospodarki i społeczeństwa – zamiast stopniowego wzrostu wydajności w ramach ustalonych systemów produkcji i konsumpcji – przewartościowanie filozofii potrzeb.
Te spostrzeżenia wskazują na potrzebę przemyślenia i przeformułowania społecznych koncepcji postępu w szerszym kontekście niż konsumpcja.
W ostatnich dziesięcioleciach pojawiło się wiele inicjatyw mających na celu „ponowne przeanalizowanie ekonomii” (w tym ruch o nazwie Rethinking Economics, 2020) i opracowanie perspektyw teoretycznych, które łączą zaspokajanie uzasadnionych potrzeb obecnej populacji ludzkiej z potrzebą transformacji do zrównoważonej przyszłości. Myśl ekomodernistyczna promuje „zielony wzrost” poprzez postęp naukowy i technologiczny.
Inne dziedziny nauki i ruchy społeczne wykraczały poza ideę zielonego wzrostu (Wiedmann i in., 2020) i proponowały koncepcje takie jak „ekonomia pączka” (Raworth, 2017) i „degrowth” (Demaria i in., 2013), które przedstawiono poniżej.
Degrowth – Ogólny termin określający bardziej radykalne ruchy akademickie, polityczne i społeczne, podkreślający potrzebę ograniczenia produkcji i konsumpcji oraz określenia celów innych niż wzrost gospodarczy (Demaria i in., 2013).
Post-wzrost – Agnostyka na temat wzrostu; ta szkoła myślenia koncentruje się na potrzebie oddzielenia dobrobytu od wzrostu gospodarczego (Wiedmann i in., 2020).
Zielony wzrost – Oparty na myśli ekomodernistycznej, inwestującej w postęp naukowy i technologiczny (np. ekoprojekt, zielone innowacje) ukierunkowany na zrównoważony rozwój. Innymi słowy „zielony wzrost” oznacza wspieranie wzrostu gospodarczego i rozwoju przy jednoczesnym zapewnieniu, że zasoby naturalne pozostaną wystarczające dla przyszłych pokoleń.
Ekonomia pączka wskazuje wpływ potrzeb obecnej populacji ludzkiej na możliwości tworzenia zrównoważonej przyszłości.
Potrzebne są innowacje społeczne, polityczne i technologiczne w celu przełożenia alternatywnych pomysłów na rozwój i na nowe sposoby życia.
Istnieje szereg wspólnot religijnych, duchowych i świeckich, które są mniej materialistyczne, konsumują mniej i poszukują prostszego stylu życia niż w społeczeństwie głównego nurtu. Tak zwani „zwykli ludzie” (np. Amisze i kwakrzy) praktykują proste życie jako część swojej tożsamości religijnej.
W ekowioskach prosty styl życia jest powiązany z ekologią (GEN Europe, 2020). Liczne społeczności internetowe kultywują i propagują proste życie, aby poprawić jego jakość, zmniejszyć stres osobisty i zmniejszyć presję na środowisko. Spośród szkół myślenia o wzroście ruchy bez-wzrostu (min. Slow life…) są szczególnie zainteresowane prostym życiem.
Korzenie tradycji społeczeństw europejskich są bardziej duchowe niż materialistyczne
Dziedzictwo europejskie jest znacznie bogatsze niż konsumpcja dóbr. Podstawowe wartości UE to godność ludzka, wolność, demokracja, równość, praworządność i nie można ich zredukować ani zastąpić wzrostem PKB.
Wzrost gospodarczy nie przyczynił się niestety do zmniejszenia nierówności ani między krajami, ani w ich obrębie.
Chociaż Europa pozostaje domem dla najbardziej równych społeczeństw na świecie, nierówności również rosną, choć w wolniejszym tempie niż w innych regionach. Ponadto istnieje ryzyko, że młodsi Europejczycy mogą być mniej zamożni niż ich rodzice, w wyniku wysokiego poziomu bezrobocia wśród młodych ludzi (KE, 2017). Być może trzeba rozważyć wdrożenie nowej strategii rozwoju, aby nikogo nie pozostawić w tyle, zwłaszcza najbardziej narażonych w populacji. Tu istotną rolę odgrywa przeciwdziałanie egoizmowi indywidualnemu i korporacyjnemu.
Chociaż planeta jest skończona w sensie biofizycznym, możliwy jest nieskończony wzrost ludzkich wartości egzystencjalnych, takich jak piękno, miłość i dobroć, a także etyka. Społeczeństwo doświadcza obecnie ograniczeń wzrostu, ponieważ jest skupione na definiowaniu wzrostu w kategoriach działalności gospodarczej i zużycia materiałów.
Potrzeba zmian transformacyjnych, wzmocnionych i zaakcentowanych przez pandemię COVID-19, wymaga głębokiego przemyślenia (politycy, korporacje, przemysł, nauka, działacze…) naszych działań w świetle zrównoważonego rozwoju.
Co można by osiągnąć w zakresie postępu ludzkiego, gdyby Europejski Zielony Ład został wdrożony
w celu inspirowania europejskich obywateli, społeczności i przedsiębiorstw do tworzenia innowacyjnych praktyk społecznych, mających znikomy wpływ na środowisko, a mimo to mających na celu rozwój społeczny i osobisty?
____________________________________________________________________________________
Koncepcja Ekonomia Pączka* Gospodarka to dynamiczny system, podlegający ciągłym przekształceniom – nie ma tu do czynienia ze stałymi prawami, lecz ze sposobem zaprojektowania. W XXI wieku jej szkieletem powinna być kwestia regeneracji ekosystemów i podziału dóbr – mówi Kate Raworth, autorka książki „Doughnut Economics”.
„Jak ma wyglądać ta magiczna recepta?” Kate Raworth bez przerwy słyszy to pytanie. Ekonomistka i autorka książki „Doughnut Economics” uważa, że droga naprzód dla ludzkości jest w najbliższych 30 latach prosta. „Najbardziej interesuję się zasiewaniem ziaren zmian…by zmienić kształt naszych instytucji, systemów finansowych oraz ram funkcjonowania gospodarki na umożliwiające regenerację ekosystemów oraz redystrybucję.”
Opracowano w PKE OP na podst.:
https://pomorskieregion.eu/europejski-zielony-ad-n1213
